Sukkot en de arba minim markt waar niets ‘zomaar’ is

Voorzichtig lijkt de man met het puntje zijn tong te likken aan de vrucht. De ogen licht gesloten. Alleen op die manier valt de totale smaaksensatie te ervaren. De ogen gaan weer open. Hij kijkt naar de vrucht. De twijfel lijkt te winnen. Nog even ruikt hij aan de schil. Nee, het ziet er niet naar uit dat hij de perfecte vrucht heeft gevonden. Met zorg legt hij de citrusvrucht terug op tafel. Inmiddels heeft hij alweer ander exemplaar in het vizier. Hij neemt er alle tijd voor. Haast is nog niet geboden, want pas over een paar dagen is het Loofhuttenfeest: Sukkot.

 

Hij is bepaald niet de enige die alle tijd neemt om de perfecte citrus te vinden; de etrog. Zomaar thuiskomen met een doorsnee-etrog is voor hem en vele anderen geen optie. De etrog moet perfect zijn, dat is de simpele opdracht die ze zichzelf stellen. Terwijl de Torah hier heel soepel in is: een etrog is op zich voldoende. Echter, ik bevind me vanmiddag tussen ultra orthodoxen en zij willen aan Gd bewijzen dat ze er echt alles aan doen om de perfecte etrog te zoeken en te vinden. De aangewezen plek om die te vinden is op de arba minim markt, tegenover shuk Mahane Yehuda in Jeruzalem. Puur voor Sukkot is de markt neergezet om de Vier Soorten (arba minim) te bemachtigen. Een van de vier is die etrog.

 

Hier zijn mannen bezig met hun missie voor Sukkot. Langs een lange tafel met tientallen etrogs staan ze opgesteld. De etrog lijkt op de standaard citroen, maar deze versie is hobbelig met diepe, gelijkmatige plooien. Speciale aandacht hebben de mannen voor het steeltje. Met de vingertoppen beroeren ze het steeltje, alsof het elk moment een stroomstootje kan geven. Regelmatig voeren ze even overleg met hun buurman. Wat vindt hij van dat steeltje? In alle rust buigen ze zich over het vraagstuk. Al die tijd vormt het steeltje het middelpunt. Het is duidelijk dat deze vraag niet simpel te beantwoorden is. Gelukkig is er zat vergelijkingsmateriaal.

 

Ondertussen worstel ik me naar een andere kant van de tafel. Het staat aardig volgepakt rond de tafel. Ik wil niemand in de weg lopen bij hun aankoop, maar ik wil wel alles zien. Even heb ik oogcontact met een van de verkopers. Hij wenkt naar me. “Come. Come”. Een oproep waar ik zonder enige overpeinzing aan voldoe. Dankzij hem heb ik nu mijn eigen perfectie gevonden: een plek tussen de verkopers en recht voor de kopersmassa.

Bij de eerste foto’s hou ik nog rekening met eventuele afkeurende blikken of verboden. Niets daarvan. Ze lijken me niet te zien. De focus is op de etrogs en niet op mij. De sfeer aan tafel en is de tent is sowieso heel relaxed, vrolijk en een tikkeltje opgewonden.

 

De steeltjes-man heeft inmiddels een andere etrog gevonden. Dit exemplaar lijkt me mooier, maar wie ben ik? Weer even snuffelen. De twijfel slaat weer toe. Ik bereid de lezer maar vast voor: Dit is een zaak van de lange adem. Ietwat vertwijfeld geeft hij de etrog aan de verkoper. Deze kan niet anders dan constateren dat de smaak en geur in orde zijn. Om zijn gelijk kracht bij te zetten borstelt hij voorzichtig de vrucht. Probeer nog eens. Na een nieuw proef op de som is de klant overtuigd. Dit is een heerlijke smaak.

 

Mooi, dan kan hij nu gaan afrekenen. Nou, ik dacht het niet. De perfecte etrog moet meer bezitten dan alleen een jammie smaak. Daar is weer het steeltje. Na een nieuwe studie wil hij meer weten. Hij heeft vragen die maar een persoon hier kan beantwoorden: Moshe, de oppersenior onder verkopers. Bij de jacht op de perfecte etrog kan niemand om Moshe heen. De man is al aardig op leeftijd. Zijn ogen liggen diep in de kassen, afgedekt met een flinke bos wenkbrauw haar. Alleen als het licht goed valt zie ik scherpe oogjes die duidelijk niets ontgaan.

 

Het respect voor de oude baas is enorm. Hij beheerst het hele spel als de beste en zijn klanten weten dat, en ze genieten ervan. De mannen met baarden van nu kent hij nog uit hun kindertijd, toen ze nog maar net boven de tafel uit kwamen. Iedereen kent Moshe en andersom. Als een bescheiden vorst heerst hij over de etrogs. Hij heeft geen stemverheffing nodig. Moshe neemt de etrog van de man aan en hij onderzoekt het steeltje. Met het blote, geoefende oog constateert dat het steeltje prima is. Voor de zekerheid pakt hij zijn vergrootglas erbij. Minutenlang bekijkt hij het steeltje. Zijn eindoordeel: dit steeltje is in alle opzichten in orde.

 

Een dergelijk oordeel van de grote Moshe trek je uiteraard niet in twijfel. De klant is blij dat hij het beste steeltje heeft gevonden. Goed zo, denkt u wellicht, dan kan hij nu wèl zijn shekels pakken. Echt, zo snel gaat het niet.

Zijn aandacht is nu volledig gericht op de schil. Een prachtige, stevige schil vol regelmatige plooien. De man onderzoekt alle details. Met een wattenstaafje test hij de structuur van de schil. Deze test lijkt positief uit te vallen. Toch? Oh nee, daar is die blik vol twijfels weer. Moshe gaat met zijn nagel over de vrucht. Ook hij stelt dat dit inderdaad niet de perfecte structuur is. In het zicht van de finish strandt ook deze aankoop in schoonheid. Hij legt de etrog terug en het hele circus begint opnieuw. Hij is geen uitzondering. Bij de meeste klanten is dit het geval. Bovendien kan het natuurlijk niet zo zijn dat jij eerder vertrekt dan je buurman die er al stond toen jij kwam. De lange weg naar de perfecte etrog is hier belangrijker dan de perfecte etrog zelf.

 

Na anderhalf uur heen en weer schuiven achter de tafel staan vaak nog steeds dezelfde mensen. Zwetend, vermoeid en uitgedroogd gaan ze onverdroten door. Af en toe borrelt mijn nuchtere Hollandse inborst op. Wat ik aanschouw is eigenlijk best wel bizar: dat eindeloze zoeken naar de mooiste etrog. Dan besef ik dat deze mannen wellicht hetzelfde ‘oordeel’ over mij hebben: ‘Die fotograaf met die continue obsessieve blik die maar heen en weer blijft lopen, op jacht naar de mooiste foto. Zwetend op zijn zere voeten en uitgedroogd door de zon die meedogenloos op zijn rug staat te beuken.’ Ja, ik ben in goed gezelschap.

 

Ongemerkt ben ik ‘mijn klant’ uit het oog verloren. Een vader en zijn zoontje trekken namelijk mijn aandacht. Geduldig en met veel woorden vertelt de vader zijn zoontje over de geheimen van de etrog. Waar moet hij op letten en hoe voelt zo’n vrucht aan? Een dergelijke uitleg zou in Nederland leiden tot een verveelde blik van zoonlief, die alleen maar naar huis wil. Hier niet. Het knulletje zuigt de informatie op, stelt vragen, voelt, ruikt. Ooit zal hij deze belangrijke taak voor zijn gezin moeten vervullen.

Na bijna twee uur observeren zie ik daar mijn eeuwig zoekende klant weer. Hij is geslaagd! Moshe verpakt de etrog in een beschermend nylon kousje. De klant kan eindelijk tevreden naar huis. Niet dus. Zoals gezegd gaat het in deze tent om de Vier Soorten. Hij belt even naar huis om te vertellen dat de eerste schat veroverd is. De eerste van de vier.

 

De jacht is nu geopend op de lulav, de gesloten tak van een palmboom. Deze tak moet lang, kaarsrecht en scherp zijn. Speciale aandacht krijgt het uiteinde waar de gesloten bladeren samen komen. Mijn klant houdt als een scherpschutter de lulav voor zich en zijn blik scheert net over de tak. Ja, deze lijkt hem wel wat. Nu richt hij zijn vizier op het uiteinde. Met zijn vingers haalt hij de bladeren iets van elkaar. Het is alsof er vijf mini lulavs verschijnen. Alles net zo scherp en perfect. De koop lijkt vrij snel afgerond te kunnen worden. Hij beseft goed dat de lulav, als grootste van de Vier Soorten, de blikvanger gaat worden, dus elk detail telt. De koop is gedaan en hij verdwijnt in de menigte, die alsmaar groter wordt.

 

Tussen de slingers, kunstfruit en papieren sterren voor de hut (de sukkah) zie ik hem daarna weer. Zijn aandacht is nu gericht op een drietal, fraai groene mirte takjes. De vraag die nu zijn leven beheerst is: zijn de blaadjes perfect genoeg en hebben ze een dito symmetrie van steeds drie blaadjes op dezelfde afstand? Die vraag is voor mij simpel te beantwoorden: ‘Zeker weten. Ze zijn mooi groen en ogen vers’. Echter, het woordje ‘simpel’ komt hier niet voor. Samen met een andere man met een zelfde type zwarte hoed bestuderen ze de mirte takjes. Ik krijg sterk de indruk dat ze tijdens het friemelen aan de bladeren het over totaal andere dingen hebben. Het is lastig voor te stellen dat mirte takjes tot lach uitbarstingen kunnen leiden.

 

Ik geloof het verder wel met mijn klant die nu lekker aan het socialisen is. Toch zie ik hem even later voorbij lopen. Het lijkt erop dat hij Soort nummer Vier, de twee wilgentakjes even snel heeft aangeschaft. De takjes blinken niet uit in schoonheid en hebben een hebben geen enkele uitstraling. Het is duidelijk het sluitstuk voor menig klant hier. Mijn klant, vele tientallen euro’s armer, verlaat de tent, richting zijn eigen hut: de sukkah, wat het enkelvoud is van Sukkot.

En als later Sukkot eindelijk begint, dan sluit de arba minim weer voor een jaar. Wat resteert is een chaotische woestenij van lege dozen, onverkoopbaar gebleken slingers en een enkele lulav.

 

Nu kan ik me zo voorstellen dat deze impressie uit een totaal andere wereld wat vragen oproept. Een eerste zou kunnen zijn: Wat is Sukkot eigenlijk? Het is een oogstfeest, vandaar ook die Vier Soorten. Maar het gaat ook over de Exodus uit Egypte. De joden zwierven toen veertig jaar door de Sinai woestijn en bouwden hutten van takken en bamboe, maar dusdanig dat men ‘s nachts de hemel kon zien. Precies dezelfde hutten zie je nu tijdens Sukkot overal in het land. Op balkons, in tuinen, bij alle restaurants, bedrijven en hotels. In die hutten worden dan onder meer de Vier Soorten opgehangen.

Aangezien ik het weer over die Vier Soorten heb. Waar staan ze voor? Een logische vraag, aangezien in het joodse geloof niets ‘zomaar’ is. Zo’n beetje alles heeft een diepere laag. Zo staat de etrog voor het hart, de wijsheid. Als je de etrog vergelijkt met mensen dan hebben zij geleerd en staan ze altijd voor een ander klaar. Net als de perfecte etrog zijn ook deze mensen vaak lastig te vinden. De vrucht heeft twee belangrijke kwaliteiten: zowel een prima smaak als geur. Ik heb gelezen dat de etrog stijf staat van de pesticiden, dus ik weet niet of eten zo verstandig is, maar dat boeit nu niet.

 

De drie mirte takjes staan, vanwege de vorm van de blaadjes, symbool voor de ogen, de verlichting. De takjes zijn als die mens die niet echt veel heeft geleerd, maar wel altijd oog heeft voor een ander. Anders gezegd: de takjes hebben geen smaak, maar verspreiden wel een geweldige geur.

De lange, stevige lulav staat voor ruggengraat, trots, standvastigheid. Nee, ik zal geen link leggen met de politiek. Ik hou me in. De lulav is als de persoon die wel heeft geleerd, maar voor wie empathie een betekenisloos woord uit het woordenboek is. De lulav schijnt een aardige smaak te hebben, dankzij de dadels die er ooit aan hingen, maar is verder totaal geurloos.

Tja, en dan hebben we nog de wilgentakjes die vaak alleen maar in plastic zakjes worden verkocht. De bladeren hebben de vorm van een mond. De takjes zijn als mensen die nooit iets hebben geleerd en zich niet bekommeren om wie dan ook. De takjes hebben dan ook geen smaak en geen geur.

Deze Soorten bij elkaar opgeteld vormen de Vier Soorten. Ze staan symbool voor die ‘soorten’ mensen die gezamenlijk de joodse gemeenschap vormen.

 

Dan mag dit allemaal weer behoorlijk zwaar klinken, Sukkot is echter een zeer uitbundig en vrolijk feest en ik beloof u dat ik daar keiharde bewijzen van zal gaan leveren. Tijdens de arba minim markt stond voor mij een persoon symbool voor de ware, vrolijke geest het feest. Een knulletje met een vrolijke, bolle hapsnoet die trots zíjn perfecte etrog toont: een massief, vormloos ding zonder hobbelige schil of eminent steeltje.

Al die Vier Soorten trekken de komende dagen onder meer naar de Klaagmuur. De plek waar we ze in actie zullen zien in een golvende mensenzee vol gebeden en gezang.